اذان ، این سروش غیبی و این ندای آسمانی ، یک اعلان عمومی و معنوی جهت آمادگی برای نماز و انجام فریضه بزرگ الهی است.
اذان ارزش و جایگاه والایی در شریعت محمدی (ص) دارد.
اذان دعوت به سوی عبادت و بندگی خدا است و موذن با آهنگ رسا و روح بخش ، امت اسلام را به نماز و مناجات فرا می خواند.
امام رضا (ع) درباره ی فلسفه و حکمت اذان می فرماید:
1- آن کس را که فراموش کار است ،یاد آور باشد و آن کس را که غافل است متنبه سازد.
2- فهماندن وقت نماز ، برای کسیکه اشتغال دارد.(مشغول به کار است)
3-دعوت مردم به پرستش خالق و ترغیب در آن است.
4- اذان گو ، اقرار به توحید دارد و ایمان را آشکار می سازد و اسلام را اعلان می کند و آن کس را که فراموش کرده یادآوری می نماید.
علاوه بر مطالب بالا ، درباره ی فلسفه اذان ، می توان به موارد زیر هم اشاره کرد:
الف- اذان و اقامه ، توجه و آمادگی برای نماز گزار است و در اثنای آن، زمینه و استعداد پیدا میشود که انسان ، با ادب بیشتر، خشوع فزون تر و عرفان عمیق تر در پیشگاه حضرت حق قرار گرفته و با معبود ومحبوب حقیقی خویشتن سخن بگوید و دمساز گردد.
گل نغمه زیبای خدایی است اذان
پروانه باغ دلگشایی است اذان
محبوب تمام حق پرستان زمین
پیغام رسان روشنایی است اذان
ب- اذان موجب صفای باطن و شادی و نشاط روح است .
پیامبر (ص) هنگام فرا رسیدن وقت نماز، به بلال می فرمود :« ای بلال ! اذان بگو و مارا با آن شادمان ساز ( ارحنا یا بلال )»
ج -زمانی که صدای نیکوی اذان ، فضا را معطر می سازد و به نماز گذاران مژده می دهد که هنگام سخن گفتن با خدا فرا رسیده است.
پس آنان آماده نماز می شوند و به سوی مساجد و نمازخانه ها حرکت می کنند رسول خدا (ص) فرمود :« هرگاه موذن بگوید : «الله اکبر» ، خداوند می فرماید : ای امت محمد مهیای نماز شوید و شغل دنیا را ترک کنید».
د- قبل از اسلام مسیحیان با ناقوس ، یهودیان با دمیدن در بوق ها ، آتش پرستان با روشن کردن آتش مردم را به عبادت دعوت می کردند ؛ ولی اسلام آمد و به جای این ها اذان را انتخاب کرد که در آن مردم با کلمات خوب و دلنشینی به مسجد ها فرا خوانده می شوند و از طرفی با شنیدن و گفتن نام خدا ، پیامبر و... آماده نماز خواندن میگردند.
هـ اذان آدمی را به یاد خدا می اندازد و با بزرگی و عظمت او آشنا می سازد ؛ با گفتن «الله اکبر » به بزرگی ، جلالت شان ، عظمت و توانایی خدا اعتراف می کنیم و با بیان «لا اله الا الله»، به یگانگی و بی شریکی او شهادت می دهیم.